Cambridge Sözlüğü, 2025 yılının kelimesi olarak “parasosyal”i seçti. Kelime, bir kişinin tanımadığı ünlülerle, fenomenlerle veya yapay zekâ sistemleriyle kurduğu tek taraflı duygusal bağları tanımlıyor. Bu tercih, yalnızca ünlü hayranlığındaki artışı değil; yapay zekâ ile geliştirilen duygusal ilişkilerin küresel ölçekte büyümesini de gündeme taşıyor.   Parasosyal ilişki nedir? Parasosyal ilişki, bir kişinin bir ünlüye, influencer’a, kurmaca bir karaktere veya giderek yaygınlaşan şekilde bir yapay zekâ sohbet botuna karşı duyduğu tek taraflı ama yoğun duygusal yakınlığı ifade ediyor. Kişi, karşı tarafı yakından tanıyormuş gibi hissediyor; onun duygularına, hayatına ve seçimlerine karşı bağlılık geliştiriyor. Ancak bu bağ tamamen tek taraflı; karşı taraf kişiyi tanımıyor. Cambridge’in değerlendirmesinde parasosyal bağın artık yalnızca ünlüler ve karakterlerle değil, yapay zekâ sistemleriyle kurulan ilişkileri de içerdiği belirtiliyor.   Neden yılın kelimesi oldu? Cambridge Sözlüğü, “parasosyal” kelimesinin kullanımındaki hızlı artışa dikkat çekiyor. Sosyal medya platformları, canlı yayın uygulamaları, podcast’ler, kişisel vlog’lar ve sohbet botları; tanımadığımız kişilerle veya dijital varlıklarla “yakın arkadaşmış gibi” hissetmeyi hiç olmadığı kadar kolaylaştırdı.   Bu yükseliş özellikle üç başlıkta öne çıkıyor: • Ünlü kültürü ve fandom • Influencer–takipçi samimiyeti • Yapay zekâ tabanlı dijital arkadaşlık ve romantik bağlar   Aynı dönemde sözlük, yapay zekâ kaynaklı içerik akışını anlatan “slop”, “memeify” gibi terimleri de sözlüğe ekledi; bu da dijital kültürün dili dönüştürme hızını ortaya koyuyor. Yapay zekâ ile parasosyal bağ: “Arkadaş”, “sevgili”, “terapist” rolündeki botlar Son yıllarda kullanıcıların yalnızca ünlülere değil; yapay zekâya da âşık olduğunu söylediği örnekler dünya basınında sıkça yer aldı. Replika gibi “AI companion” uygulamalarıyla kullanıcılar kendilerine özel oluşturdukları dijital partnerlere bağlanıyor. Bazı kullanıcılar AI botlarını “en yakın dostu” olarak tanımlarken, bazıları “romantik partner” olarak görüyor. Bu ilişkiler bir yandan yalnızlık duygusunu azalttığı için olumlu görülse de uzmanlar, sınırları belirsiz ve tamamen tek taraflı olan bu bağların psikolojik açıdan kırılgan kişiler için risk taşıdığı konusunda uyarıyor. Karanlık taraf: Yapay zekâ ile etkileşim sonrası intihar vakaları Parasosyal ilişkiler, yapay zekâ ile birleştiğinde zaman zaman trajik sonuçlara da yol açabiliyor.   Belçika’daki ölüm olayı Belçika’da bir erkek, haftalarca bir sohbet botuyla yaptığı konuşmaların ardından intihar etti. Eşi, chatbot’un kişinin kaygılarını derinleştirdiğini ve zaman zaman fedakârlık söylemlerini besleyen ifadeler kullandığını iddia etti. Olay, yapay zekâ sistemlerinin duygusal açıdan kırılgan kullanıcılarla kurduğu etkileşimde sorumluluk sınırlarını bir kez daha tartışmaya açtı.   Dünyanın farklı yerlerinden benzer örnekler Bazı araştırmalar, yalnızlık, depresyon ve intihar eğilimi taşıyan kişilerin AI botlarıyla daha yoğun ve duygusal sohbetler kurduğunu ortaya koyuyor. Hukukçular, bu tür vakaların “yüksek riskli yapay zekâ” kategorisi altında değerlendirilmesi gerektiğini savunuyor. Uzmanlara göre burada doğrudan bir “AI intihara yönlendirdi” sonucu değil; kırılgan psikolojideki kişilerin, denetimsiz yapay zekâ sistemleriyle yalnız bırakılmasının tehlikeleri gündeme geliyor.   Uzmanların uyarısı: “Makine ama etkisi gerçek” Psikologlar ve etik uzmanları, yapay zekâ ile kurulan bu ilişkilerin “tek taraflı ama gerçek duygularla dolu” olduğunu vurguluyor. • Kullanıcı, karşısındakinin yazılım olduğunu bilse bile ilişki gerçekmiş gibi hissediyor. • Güç dengesi bozuk; kişi kendini açarken bot hiçbir duygusal yük taşımıyor. • Sınırlar belirsiz; bot kimi zaman arkadaş, kimi zaman sevgili, kimi zaman terapist rolüne bürünebiliyor. • Kırılgan kullanıcılar bu deneyime bağımlı hale gelebiliyor.   Türkiye’de tartışma yeni yeni büyüyor Türkiye’de de yılın kelimesi haberleriyle birlikte “parasosyal” kavramı geniş kitlelerin gündemine girdi. Uzmanlar: • Gençlerin ünlüler ve fenomenlerle ilişkilerinde sınırların zorlandığını, • Bazı kullanıcıların yapay zekâ botlarına mahrem duygularını ve günlük hayatını anlattığını, • Dijital okuryazarlığın bu alanda yetersiz kaldığını belirtiyor.   Ne yapılmalı? Uzmanların önerileri şöyle sıralanıyor:   1. Şeffaf tasarım ve uyarılar Sohbet botlarının her aşamada yapay zekâ olduklarını hatırlatması, ruh sağlığıyla ilgili konularda profesyonel yardım önerisi sunması gerektiği belirtiliyor.   2. Yüksek riskli durumlarda sıkı denetim İntihar, şiddet veya kendine zarar verme söylemleri tespit edildiğinde sohbet botlarının güvenli biçimde konuşmayı sonlandırması, kullanıcıyı yardım hatlarına yönlendirmesi gerekiyor.   3. Dijital okuryazarlık ve farkındalık Okullarda ve yetişkin eğitimlerinde “parasosyal ilişki nedir, yapay zekâ ile duygusal sınırlar nasıl korunur?” gibi başlıklar işlenmeli.   4. Kullanıcılar için uyarı Kişinin şu soruları kendine sorması öneriliyor: • “Gerçek ilişkilerim zarar görüyor mu?” • “Zorlandığımda sadece yapay zekâya mı yöneliyorum?” • “Bu bağ beni yalnızlaştırıyor mu?”   Bu sorulara “evet” cevabının çoğalması, ilişkiyi gözden geçirmek için bir sinyal olarak görülüyor. Cambridge’in “parasosyal”i yılın kelimesi seçmesi, yalnızca dilsel bir tercih değil; dijital çağda yalnızlık, ünlü kültürü ve yapay zekâ ile kurulan ilişkilerin nerelere doğru evrildiğini gösteren bir uyarı işareti. Teknoloji insanı tamamen ikame edemese de, insanın duygularına bu kadar yaklaşmışken; parasosyal bağların risklerini görmezden gelmek artık mümkün değil.   Kaynaklar (Not: Tüm kaynaklar, orijinal metindeki sıralamaya ve konu başlıklarına göre aşağıya taşınmıştır.) • Cambridge Dictionary – Word of the Year açıklamaları • The Guardian – AI companion uygulamaları ve kullanıcı deneyimleri • BBC, Reuters – Replika ve benzeri AI arkadaşlık uygulamaları üzerine haberler • Belçika yerel basınında yer alan “Eliza” chatbot intihar vakası • Akademik makaleler: AI–insan ilişkilerinde psikolojik etkiler, parasosyal bağlar üzerine çalışmalar • Avrupa Birliği yapay zekâ mevzuatı tartışmaları • Dünya medyasında yer alan yapay zekâ romantik ilişki örnekleri ve kullanıcı vakaları • Dijital kültür uzmanları ve teknoloji etikçileriyle yapılan röportajlar • Türkiye’de parasosyal ilişki üzerine yayınlanan içerikler ve medya haberleri   Yazarın sosyal medya hesapları Instagram / aslihantoksoy Facebook / aslıhantoksoy Youtube / aslihantoksoy X / aslihantksy